Ograniczenie władzy rodzicielskiej to temat budzący wiele emocji i nieporozumień – zarówno wśród rodziców, jak i osób postronnych. W praktyce adwokackiej często spotykam się z pytaniami: czy można ograniczyć władzę rodzica, jeśli nie dba o dziecko? Czy ograniczenie oznacza, że rodzic całkowicie traci prawa do kontaktu z dzieckiem? A może to tylko formalność, która niczego nie zmienia?
Jako adwokat specjalizujący się w sprawach rodzinnych, przygotowałem ten artykuł, aby odpowiedzieć na najważniejsze pytania dotyczące ograniczenia władzy rodzicielskiej. Omawiam tu nie tylko podstawy prawne, ale przede wszystkim praktyczne aspekty: kiedy sąd może ograniczyć władzę, jakie są najczęstsze przyczyny takiego postanowienia oraz co ono faktycznie oznacza dla życia dziecka i rodziców.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej jest instytucją prawa rodzinnego, uregulowaną w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, której celem jest ochrona dobra dziecka w sytuacji, gdy pełne wykonywanie władzy rodzicielskiej przez oboje lub jedno z rodziców nie leży w jego interesie.
Zgodnie z art. 109 § 1 k.r.o., jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy podejmuje odpowiednie środki zaradcze. Jednym z nich może być ograniczenie władzy rodzicielskiej, polegające na wprowadzeniu określonych granic w zakresie podejmowania decyzji dotyczących osoby lub majątku dziecka, przy jednoczesnym pozostawieniu rodzicom określonych uprawnień i obowiązków wychowawczych. Ograniczenie to może przybrać różnorodne formy, np. poprzez:
Ograniczenie władzy rodzicielskiej może być zastosowane zarówno względem jednego, jak i obojga rodziców, a jego zakres zależy od konkretnej sytuacji życiowej i potrzeb dziecka. W orzecznictwie wskazuje się, że przesłanką zastosowania tej instytucji nie jest stwierdzenie winy po stronie rodzica, lecz ocena, że ze względu na dobro dziecka konieczne jest ograniczenie jego uprawnień rodzicielskich.
Warto podkreślić, że ograniczenie władzy rodzicielskiej nie pozbawia rodzica całkowicie tej władzy (jak ma to miejsce przy jej pozbawieniu), lecz modyfikuje sposób jej wykonywania w konkretnym zakresie, zależnym od potrzeb dziecka i okoliczności sprawy.
W praktyce ograniczenie władzy rodzicielskiej oznacza, że sąd rodzinny – kierując się dobrem dziecka – pozbawia jednego lub oboje rodziców możliwości samodzielnego podejmowania określonych decyzji dotyczących dziecka. To nie jest całkowite odebranie władzy rodzicielskiej, ale jej częściowe zawężenie, tak aby ochronić dziecko przed nieprawidłowym wykonywaniem tej władzy. Przykładowo, sąd może postanowić, że jeden z rodziców może podejmować tylko decyzje w ograniczonym zakresie, np. dotyczące leczenia małoletniego, ale nie może decydować o wyjeździe za granicę czy wyborze szkoły dziecka;
Sąd może też ustanowić kuratora sądowego do nadzorowania sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej.
Najczęstsze powody ograniczenia władzy:
Ograniczenie władzy rodzicielskiej na podstawie art. 109 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie jest tożsame z pozbawieniem tej władzy ani zakazem kontaktów z małoletnim. Oznacza ono jedynie ingerencję sądu opiekuńczego w sposób wykonywania tej władzy, w zakresie uzasadnionym dobrem dziecka. Sąd może ograniczyć władzę rodzicielską jedynie do określonych czynności, np. decydowania o leczeniu, miejscu pobytu czy edukacji, pozostawiając pozostałe elementy w gestii rodzica.
Kontakty z dzieckiem są osobnym uprawnieniem (art. 113 k.r.o.) i przysługują również rodzicowi, którego władza rodzicielska została ograniczona lub nawet całkowicie pozbawiona, o ile nie zagrażają one dobru dziecka. Ich zakaz może być orzeczony wyłącznie na podstawie odrębnego postanowienia sądu – i tylko w sytuacjach wyjątkowych, gdy kontakt byłby sprzeczny z interesem małoletniego (art. 113³ k.r.o.).
Ograniczenie władzy rodzicielskiej może, ale nie musi mieć wpływu na możliwość wyrobienia paszportu dziecku – wszystko zależy od tego, jak dokładnie ta władza została ograniczona i któremu rodzicowi. W praktyce:
jeśli drugi rodzic, który posiada władzę rodzicielską (pełną lub ograniczoną), odmawia zgody na wyrobienie paszportu dziecku, możesz złożyć do sądu rodzinnego wniosek o wyrażenie zgody na wydanie paszportu małoletniemu, zastępującej zgodę drugiego rodzica
Tak, ograniczenie władzy rodzicielskiej może dotyczyć tylko jednego z rodziców – i w praktyce bardzo często właśnie tak się dzieje.
Zgodnie z art. 107 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w przypadku gdy rodzice nie pozostają we wspólnym pożyciu, a wspólne wykonywanie władzy rodzicielskiej napotyka istotne trudności lub nie jest możliwe z uwagi na dobro dziecka, sąd opiekuńczy może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę drugiego do określonych obowiązków
i uprawnień względem osoby małoletniego.
W praktyce orzeczniczej oraz życiowej, ograniczenie władzy rodzicielskiej najczęściej dotyczy rodzica, z którym dziecko nie zamieszkuje na stałe – a więc rodzica tzw. drugoplanowego, który nie sprawuje codziennej pieczy nad dzieckiem. Sytuacja taka występuje zarówno w sprawach rozwodowych, jak
i w przypadkach par pozostających w związkach nieformalnych, które zakończyły wspólne pożycie.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców nie jest równoznaczne z jej pozbawieniem – jest to środek proporcjonalny, który ma na celu ustanowienie jasnego i sprawnego modelu decyzyjnego
w sprawach dziecka, przy jednoczesnym zabezpieczeniu jego dobra oraz poszanowaniu praw
i obowiązków drugiego z rodziców. Ograniczenie to może polegać m.in. na pozostawieniu rodzicowi prawa współdecydowania jedynie o najważniejszych kwestiach, takich jak: wybór szkoły, decyzje zdrowotne czy wyjazdy zagraniczne dziecka.
Podkreślić należy, że sąd każdorazowo indywidualnie analizuje sytuację rodzinną i podejmuje decyzję uwzględniając nadrzędną zasadę dobra dziecka. W sytuacjach, gdy konflikt między rodzicami jest trwały i głęboki, a utrzymywanie wspólnej władzy rodzicielskiej prowadziłoby do paraliżu decyzyjnego lub narażało dziecko na emocjonalne napięcia, ograniczenie władzy jednemu z rodziców jest rozwiązaniem stosowanym przez sądy rutynowo i z uwzględnieniem długofalowego dobra małoletniego.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej (art. 107, art. 109 k.r.o.) jest środkiem stosowanym, gdy pełne wykonywanie tej władzy przez jednego lub oboje rodziców zagraża dobru dziecka, ale nie zachodzą przesłanki do jej całkowitego odebrania. Może polegać na:
Pozbawienie władzy rodzicielskiej (art. 111 k.r.o.) to najdalej idąca ingerencja sądu w prawa rodzicielskie. Orzeka się ją, gdy:
Rodzic, którego władza została ograniczona, nadal ją posiada – choć w ograniczonym zakresie – i nadal może być stroną w decyzjach dotyczących dziecka, w zakresie wskazanym przez sąd.
Rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej traci ją całkowicie i nie ma prawa decydować o żadnych sprawach dziecka. Władza rodzicielska może zostać przywrócona jedynie w drodze nowego postępowania, jeżeli ustaną przyczyny pozbawienia.
Podsumowując, ograniczenie władzy rodzicielskiej to środek mniej radykalny, stosowany przede wszystkim w sytuacjach konfliktowych lub przejściowo trudnych, natomiast pozbawienie władzy rodzicielskiej to rozwiązanie ostateczne, stosowane w sytuacjach poważnego zagrożenia dobra dziecka lub trwałego braku możliwości sprawowania opieki.
Sąd może ograniczyć władzę rodzicielską wówczas, gdy uzna, że dobro dziecka jest zagrożone przy pozostawieniu władzy rodzicielskiej w pełnym zakresie. Ograniczenie to może nastąpić zarówno
w sytuacji konfliktu między rodzicami, jak i w przypadku problemów wychowawczych, zaniedbań, czy braku porozumienia co do istotnych spraw dziecka. Ograniczenie władzy rodzicielskiej następuje zatem na podstawie:
Najczęstsze przyczyny ograniczenia władzy rodzicielskiej to:
Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej może złożyć:
Najczęstszy przypadek – jeden z rodziców (najczęściej ten, z którym dziecko zamieszkuje) wnosi
o ograniczenie władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców, jeśli uznaje, że jego działania lub zaniechania zagrażają dobru dziecka.
W szczególnych sytuacjach (np. dziadkowie, ciocia, opiekun prawny), jeśli dziecko przebywa na stałe pod ich opieką, mogą wnieść taki wniosek, o ile mają interes prawny.
Sąd opiekuńczy może wszcząć postępowanie z urzędu, jeśli uzyska informacje, że dobro dziecka jest zagrożone – np. z doniesień szkoły, kuratora, policji, MOPS.
Instytucje te, które w swojej działalności zetknęły się z sytuacją zagrażającą dziecku, mogą złożyć zawiadomienie do sądu opiekuńczego o konieczności rozważenia ograniczenia władzy rodzicielskiej.
Tak, konflikt między rodzicami może stanowić podstawę do ograniczenia władzy rodzicielskiej jednemu z nich – o ile utrudnia on podejmowanie wspólnych decyzji dotyczących dziecka i tym samym zagraża jego dobru. Konflikt rodziców uzasadnia ograniczenie:
Tak, wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej można złożyć w trakcie postępowania rozwodowego – i co więcej, jest to bardzo częsta praktyka. Sąd w wyroku rozwodowym obowiązkowo rozstrzyga o wykonywaniu władzy rodzicielskiej i kontaktach z dzieckiem, jeżeli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci.
W postępowaniu rozwodowym sąd może:
Tak, różnice w sposobie wychowywania dziecka mogą – w określonych okolicznościach – stanowić podstawę do ograniczenia władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, zwłaszcza gdy te różnice są głębokie, trwałe i negatywnie wpływają na dobro dziecka. Różnice wychowawcze mogą uzasadniać ograniczenie władzy:
Wniosek składa się do wydziału rodzinnego i nieletnich sądu rejonowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. W przypadku zainicjowania sprawy o rozwód, decyzyjny w przedmiocie władzy rodzicielskiej jest sąd okręgowy właściwy do wydania rozstrzygnięcia rozwodowego.
Wniosek powinien zawierać:
Wniosek podlega opłacie stałej w wysokości 100 zł (zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Jeżeli wniosek zawierasz w pozwie o rozwód, nie ponosisz żadnej dodatkowej opłaty (z wyjątkiem opłaty stałej od pozwu o rozwód).
Poniżej znajduje się lista podstawowych załączników, które należy dołączyć do wniosku:
Odpis wniosku i załączników dla drugiej strony postępowania
Postępowanie sądowe w sprawie o ograniczenie władzy rodzicielskiej toczy się przed sądem rodzinnym – sądem rejonowym, bądź też przed sądem okręgowym (jeżeli w toku jest sprawa o rozwód). Postępowanie ma na celu ocenę, czy dobro dziecka wymaga ingerencji w prawa rodzicielskie opiekunów dziecka – z reguły rodziców. Sprawa ta może być wszczęta zarówno na wniosek jednego z rodziców, jak i z urzędu – np. po zawiadomieniu przez szkołę, policję czy ośrodek pomocy społecznej.
Sprawa rozpoczyna się od wniesienia pisemnego wniosku do sądu rejonowego – wydziału rodzinnego, właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka. Do wniosku należy dołączyć wymagane dokumenty i dowody, które uzasadniają potrzebę ograniczenia władzy rodzicielskiej. Jeżeli w toku jest sprawa o rozwód, sąd ma obowiązek także orzec w przedmiocie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi w ramach tego postępowania.
Sąd sprawdza, czy wniosek spełnia wymagania formalne. W razie braków – wzywa do ich uzupełnienia. Jeśli wszystko jest w porządku, sąd wyznacza termin rozprawy, bądź też przystępuje do rozpoznania wniosku o zabezpieczenie – jeżeli taki wniosek został złożony.
Wywiad środowiskowy to urzędowe rozeznanie sytuacji życiowej rodziny, przeprowadzane na zlecenie sądu. Ma on na celu ustalenie rzeczywistych warunków, w jakich wychowuje się dziecko, oraz ocenę, czy zachodzą podstawy do ograniczenia władzy rodzicielskiej. Kurator przygotowuje następnie pisemną opinię, która trafia do akt sprawy i stanowi istotne źródło wiedzy dla sędziego prowadzącego postępowanie.
Wizyty kuratora są najczęściej niezapowiedziane, co pozwala na uchwycenie realnej, codziennej sytuacji w rodzinie. Kurator udaje się do miejsca zamieszkania dziecka i jego rodzica (lub opiekuna prawnego), a czasem także do drugiego rodzica, jeżeli mieszka oddzielnie.
W trakcie wizyty kurator:
Po przeprowadzeniu wywiadu, kurator sporządza pisemną opinię na potrzeby sądu. Opinia ta ma charakter pomocniczy, jednak może mieć istotny wpływ na rozstrzygnięcie sądu – zwłaszcza, gdy brak jest innych, bardziej obiektywnych dowodów.
Na rozprawie sąd:
W przypadku spornych okoliczności sąd może zlecić opinię Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów (OZSS) lub powołać biegłych psychologów. Specjaliści oceniają sytuację dziecka, kompetencje wychowawcze rodziców oraz wpływ ich zachowań na dobro małoletniego.
Po zakończeniu postępowania sąd wydaje postanowienie, w którym:
Od postanowienia kończącego rozstrzygnięcie w sprawie przysługuje apelacja do sądu odwoławczego.
Sąd może przesłuchać dziecko w sprawie o ograniczenie władzy rodzicielskiej, ale tylko wtedy, gdy uzna to za potrzebne i gdy wiek oraz stopień rozwoju dziecka na to pozwalają.
Przesłuchanie dziecka nie odbywa się na sali sądowej, a w specjalnym pokoju przesłuchań lub gabinecie sędziego rozpoznającego sprawę, w obecności psychologa. Celem przesłuchania jest poznanie punktu widzenia dziecka na temat sytuacji rodzinnej.
W sprawie o ograniczenie władzy rodzicielskiej kluczowe znaczenie mają dowody, które potwierdzają, że sposób sprawowania opieki przez jednego z rodziców zagraża dobru dziecka lub je narusza. Sąd rozpatruje każdą sytuację indywidualnie, dlatego im więcej rzetelnych i konkretnych dowodów, tym większa szansa na uwzględnienie wniosku.
Nie – zgodnie z art. 579 Kodeksu postępowania cywilnego, postanowienia w sprawach o ograniczenie władzy rodzicielskiej mogą być wydane tylko po przeprowadzeniu rozprawy.
Spis treści Alimenty na byłego małżonka (żonę/męża) to zagadnienie, które często budzi kontrowersje i jest…
Spis treści Zastępcza kara pozbawienia wolności to środek przymusu, który może zostać zastosowany wobec osób…
Spis treści Wielu skazanych oraz ich bliskich zastanawia się, czy możliwe jest wcześniejsze opuszczenie zakładu…
Spis treści Zasiedzenie nieruchomości jest tematem, który często budzi wiele pytań i nieporozumień. Możliwość przejęcia…
Spis treści Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka to proces wymagający szczególnej staranności i znajomości…
Spis treści Rozwód z orzeczeniem o winie to rozwiązanie, które pozwala ustalić, kto ponosi odpowiedzialność…