Testament – co to jest i jak go napisać?

Tematem kolejnego wpisu z serii „Adwokat Gdynia sprawy spadkowe – kompendium wiedzy” jest testament. Absolutnie podstawowa instytucja prawa spadkowego i znana praktycznie od zarania dziejów. Bardzo popularna również aktualnie. Za jej pomocą spadkodawca ma możliwość wyrażenia tzw. ostatniej woli. Każdy zapewne słyszał kiedyś o testamencie, ale co to jest tak naprawdę? Jakie jest legalne znaczenie tego pojęcia? Jak go napisać?

Co to jest testament?

Gdyby ktoś zapytał mnie (jako nieprawnika) czym jest testament, odpowiedziałbym: dokument, z którego wynika w jaki sposób dana osoba zadecydowała o dziedziczeniu jej majątku po śmierci.

W polskim systemie prawnym nie ma, jako takiej, ustawowej definicji testamentu. Oczywiście, rodzaje testamentu, jego cechy oraz przesłanki jego ważności są opisane w przepisach. Nie ma jednak wzmianki o tym, co w ogóle oznacza słowo „testament”.

W piśmiennictwie wskazuje się, że testament to: „czynność prawna jednostronna, przy której oświadczenie woli nie jest kierowane do określonego adresata, każdocześnie odwołalna (art. 943), mocą której spadkodawca osobiście (art. 942, 944) i z zachowaniem szczególnej formy (art. 949–958) rozrządza swoim majątkiem na wypadek śmierci” (K. Pietrzykowski [red.], Kodeks cywilny. T II. Komentarz. Art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, Wyd. 10, Warszawa 2021).

Generalnie zatem wszystko sprowadza się do jednego: chodzi o rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci.

Co można napisać w testamencie?

Pytanie może wydawać się głupie, ale w testamencie można zawrzeć naprawdę sporo skutecznych postanowień na wypadek śmierci. Oczywistym jest, że za pomocą testamentu można powołać kogoś do dziedziczenia zarówno z kręgu spadkobierców ustawowych, jak i spoza tego kręgu. Powołanym do dziedziczenia może być zarówno osoba fizyczna (o ile żyje lub została poczęta w chwili śmierci spadkodawcy), osoba prawna (o ile istnieje), ale również fundacja. Tak – spadkodawca może w testamencie przepisać cały majątek lub jego część na utworzoną w testamencie fundację. Takie powołanie fundacji będzie ważne o ile zostanie wpisane do rejestru w ciągu 2 lat od dnia otwarcia spadku.

Spadkodawca może w testamencie dokonać zapisu zwykłego lub windykacyjnego i ustanowić polecenie. Terminy te postaram się wyjaśnić w kolejnych wpisach. Tylko dla porządku dodam, że przedmiotem zapisu zwykłego jest zobowiązanie spadkobiercy do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Zapis windykacyjny może być dokonany wyłącznie w testamencie notarialnym. Jego przedmiotem jest przepisanie na kogoś konkretnej rzeczy już z chwilą śmierci spadkodawcy. Polecenie w testamencie oznacza, że spadkodawca zobowiązuje do konkretnego działania lub zaniechania spadkobiercę lub zapisobiercę.

W testamencie można również pozbawić kogoś prawa do zachowku tj. wydziedziczyć daną osobę. Na ten temat nie będę się rozpisywał, zapraszam do mojego poprzedniego spisu o wydziedziczeniu, który opublikowałem na łamach bloga.

Testator może również powołać tzw. wykonawcę testamentu. Jest to bardzo ciekawa instytucja aczkolwiek bardzo rzadko spotykana, wręcz zapomniana. Wykonawca testamentu to, co do zasady, osoba, która zarządza majątkiem spadkowym, spłaca długi, w szczególności wykonuje zapisy zwykłe i polecenia, a następnie wydaje spadkobiercom majątek zgodnie z wolą spadkodawcy i z ustawą. Wykonawca wydaje również przedmiot zapisu windykacyjnego. Oczywiście zakres powyższych zadań ustala sam testator. Co ciekawe, wykonawca ostatniej woli testatora może również pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z zarządu majątkiem spadkowym. Wykonawcy testamentu należy się również wynagrodzenie za wykonanie czynności. Funkcja ta w mojej ocenie ma wyłącznie sens w przypadku dużego majątku i skomplikowanej sytuacji prawnej spadkodawcy, gdzie faktycznie potrzebna jest pomoc osoby trzeciej, aby sprawy spadkowe zostały załatwione sprawnie i bezproblemowo.

Jakie są rodzaje testamentów?

W polskim porządku prawnym mamy kilka rodzajów testamentów. Co istotne – wszystkie mają taką samą moc prawną jeżeli spełniają ustawowe warunki. Przykładowo: pisemny, własnoręczny ma dokładnie taką samą moc jak ten notarialny. Nie obowiązuje tutaj żadna zasada „wyższości” jednej formy nad drugą. Jakie zatem wyróżniamy rodzaje testamentów?

Testament własnoręczny (holograficzny)
Najprostszym sposobem na sporządzenie testamentu jest jego własnoręczne spisanie, podpisanie i opatrzenie datą. Ważną sprawą jest to, aby w całości był on własnoręczny. Nie dopuszcza się tutaj możliwości np. spisania go na komputerze, wydrukowania i podpisania. Taki testament będzie nieważny. Brak daty również może powodować nieważność testamentu, chyba że nie będzie rodził on wątpliwości co do zdolności testatora oraz wzajemnej zależności kilku testamentów.
Testament notarialny
Chyba najbardziej popularna forma sporządzenia testamentu. Koszt sporządzenia testamentu u notariusza to maksymalnie 50 zł +VAT w przypadku testamentu niezawierającego zapisu, zapisu windykacyjnego, wydziedziczenia i polecenia. W Polsce zawód notariusza cieszy się szczególnym uznaniem i szacunkiem, a czynności notarialne uważane są za „pewne” i bezpieczne. Jednakże, jak wyżej napisałem – sam fakt sporządzenia testamentu przez notariusza nie powoduje , że czynność ta ma „większą” moc wobec innych testamentów.
Testament allograficzny
Niezwykle rzadko spotykana forma testamentu, głównie z uwagi na jej skomplikowanie. Po pierwsze: wymaga obecności dwóch świadków oraz wójta (burmistrza, prezydenta miasta) lub starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Po drugie ostatnia wola oświadczana jest ustnie, ale następnie spisywana jest w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Następnie odczytuje się go spadkodawcy w obecności świadków, zaś ostatecznie powinien on być podpisany przez testatora i wszystkich świadków, w tym urzędnika. Jeżeli testator nie może podpisać protokołu to trzeba to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Po trzecie – z tego rodzaju testamentu nie mogą skorzystać osoby nieme i głuche.
Testamenty szczególne
Testamenty szczególne mają to do siebie, że można je sporządzić wyłącznie w określonych okolicznościach, w których nie można sporządzić normalnego testamentu. Dodatkowo tracą one moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. Wyjątkiem jest sytuacja, w której chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.
Pierwszym z nich jest testament ustny, który polega na oświadczeniu ostatniej woli w obecności 3 świadków, ale wyłącznie jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Treść takiego testamentu należy stwierdzić pisemnie przed upływem roku od złożenia oświadczenia przez spadkodawcę, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma. Pismo to muszą podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem.
Drugim z nich jest testament podróżny. Może być on sporządzony wyłącznie na polskim statku morskim lub powietrznym. Oświadczenie ostatniej woli składa się przed dowódcą statku lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków. Dowódca lub jego zastępca następnie musi spisać wolę spadkodawcy, podając datę. Pismo w obecności świadków musi odczytać spadkodawcy, a następnie samemu podpisać i dać do podpisu spadkodawcy, świadkom.
Trzecim i ostatnim jest testament wojskowy. Może być on sporządzony tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli. Jego szczegółowe warunki określa rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w sprawie testamentów wojskowych.

Jak długo ważny jest testament własnoręczny?

Testament holograficzny jest ważny tak długo, jak długo nie zostanie odwołany lub pozbawiony cech decydujących o jego ważności np. dopóki nie zostanie porwany, spalony, dopóki nie zostanie oderwany podpis, przekreślony w całości fragment testamentu lub jego całość etc.

Jak wspomniałem wcześniej, nie ma również prymatu testamentu notarialnego nad własnoręcznym i na odwrót. Jeżeli natomiast istnieją dwa testamenty, spisane w różnych datach i część rozrządzeń testamentowych jest sprzeczna ze sobą, uznaje się że testament późniejszy uchyla postanowienia sprzeczne testamentu wcześniejszego. Ewentualne wątpliwości mogą być przedmiotem postępowania sądowego, dlatego lepszą opcją jest po prostu uchylenie wcześniejszego testamentu i w ten sposób uniknięcie wątpliwości.

Gdzie przechowywać testament?

Pytanie o miejsce przechowania testamentu pojawia się dość często w Internecie. W pierwszej kolejności ustalmy jedną rzecz: nie ma żadnego ustawowego obowiązku do przechowywania testamentu (czy to własnoręcznego czy to notarialnego) w jakimkolwiek miejscu lub w jakikolwiek sposób. To testatorowi powinno zależeć, aby jego ostatnia wola w testamencie została skutecznie urzeczywistniona po śmierci. Zatem na jego barkach spoczywa:

1. Zapewnienie takiego miejsca, aby testament (czy to sporządzony notarialnie czy to własnoręcznie) nie stracił swoich właściwości (wszyscy wiemy jak np. wygląda kartka papieru po kilkudziesięciu latach…). Uwaga: zrobienie kserokopii testamentu nie jest tutaj wyjściem, jeżeli właściwy testament np. całkowicie wyblaknie.

2. Przekazanie informacji o testamencie zaufanej osobie, tak aby został on po prostu ujawniony. Spisanie testamentu i schowanie go w miejscu ciężko dostępnym może być problemem dla późniejszego ujawnienia ostatniej woli. Najlepiej poinformować o testamencie powołanego do dziedziczenia spadkodawcę – jemu na pewno będzie zależeć, aby testament ujrzał światło dzienne. Poinformowanie wyłącznie osoby trzeciej lub zainteresowanej jako spadkobierca ustawowy, ale niepowołanej jako spadkobierca w testamencie może rodzić pewne wątpliwości jeżeli chodzi późniejsze zachowanie tej osoby.

Najpewniejszym sposobem na przechowanie testamentu i urzeczywistnienie woli testatora w mojej ocenie to mix dwóch elementów: 1. poinformowanie spadkobiercy o swojej woli, 2. przekazanie testamentu na przechowanie notariuszowi. Notariusz może przechować zarówno testament notarialny jak również ten własnoręczny. Dodatkowo notariusz może, na życzenie spadkodawcy, wpisać taki testament do Notarialnego Rejestru Testamentów. Taki wpis nie jest obowiązkowy, natomiast umożliwia następnie wyszukanie spadkobiercom testamentu w tym rejestrze poprzez dowolnego notariusza. Wpis jest bezpłatny. W mojej ocenie, jednak najlepiej również dodatkowo poinformować o testamencie spadkobierców. W ten sposób pomożemy im uniknąć kłopotu na przyszłość.

Jak napisać testament wzór

Samodzielne i własnoręczne napisanie testamentu nie jest problematyczne. Wystarczy trzymać się pewnych zasad, o których pisałem na samym początku. Poniżej przedstawiam wzór testamentu wraz z krótkim opisem, aby każdy z moich czytelników mógł zobaczyć jak samodzielnie napisać testament. Powinien być on całości powinien być własnoręczny, opatrzony datą i podpisany. Może to np. wyglądać w ten sposób:

Gdynia, dnia 3 marca 2021 r.

Ja, niżej podpisany XYZ (PESEL:……), na wypadek mojej śmierci powołuję jako jedynego spadkobiercę do całego mojego majątku ZYC (PESEL:….).
podpis

Powyższy testament, o ile będzie sporządzony własnoręcznie będzie ważny. Od razu zaznaczę: nie ma obowiązku podawania nr PESEL danej osoby oraz swojego nr PESEL. Nie ma przepisu, który zobowiązuje testatora do jego podania. Natomiast, co ważne, dokument ostatniej woli należy sporządzić w taki sposób, aby nie było żadnych wątpliwości, ani co do osoby spadkodawcy, ani co do osoby powołanej do spadku. Może to również wyglądać w ten sposób:

Gdynia, dnia 3 marca 2021 r.

Ja, niżej podpisany Andrzej Gdyński urodzony dnia 1 marca 1965 r. w Gdyni, na wypadek mojej śmierci powołuję do dziedziczenia całego mojego majątku moją najstarszą córkę Beatę oraz moją drugą żonę Katarzynę, w częściach równych.
podpis

Nie będzie żadnego problemu jeżeli ostatnia wola zostanie sformułowana w taki sposób. Jak natomiast zapisać mieszkanie w testamencie? Przydatny może być poniższy wzór:

Gdynia, dnia 1 marca 2020 r.

Ja, niżej podpisany, Andrzej Gdyński (PESEL:……) na wypadek śmierci oświadczam, że mieszkanie położone w Gdyni przy ul. Komandosów 1/33, które jest moją własnością ma dziedziczyć moja córka Alicja.
podpis

Nie trzeba zatem jakoś specjalnie opisywać mieszkania. Można oczywiście podać nr księgi wieczystej i w sumie będzie to spore ułatwienie dla spadkobiercy jeżeli tego nr nie zna. Jednakże wystarczające jest takie opisanie nieruchomości, aby nie było wątpliwości o jaką chodzi.

Jak napisać testament z wydziedziczeniem wzór

Testament z wydziedziczeniem oznacza pozbawienie danej osoby prawa do zachowku. Z racji tego, że przyczyny wydziedziczenia są pogrupowane kodeksowo w trzy zasadnicze grupy przyczyn, podaję wzory do każdej z sytuacji:

1) Wydziedziczenie z uwagi na fakt, że spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego:

Gdynia, dnia 1 marca 2020 r.
Testament
Ja, Andrzej Gdyński urodzony w Gdyni w dniu …. wydziedziczam moją najmłodszą córkę Justynę, która wbrew mojej woli od kilku lat, mimo moich próśb i starań nadużywa alkoholu oraz narkotyków. Wbrew mojej woli i wbrew naszym ustaleniom nie poddała się w całości opłaconej przeze mnie terapii odwykowej z której uciekła w dniu ….
podpis

2) Pozbawienie prawa do zachowku z uwagi na dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci:

Gdynia, dnia 1 marca 2021 r.
Testament
Ja, niżej podpisany, Andrzej Gdyński (PESEL: ….), powołuję do całości spadku po mnie moją żonę Andżelikę i jednocześnie wydziedziczam moją córkę Natalię z powodu dopuszczenia się względem mnie oraz mojej żony Andżeliki rażącej obrazy czci w dniu 5.11.2018 r. kiedy to na spotkaniu rodzinnym zwyzywała mnie od robaków i śmieciarzy, a moją żonę zwyzywała od szmat. Od tamtej pory Natalia nie odzywa się do mnie i nie przeprosiła za swoje zachowanie.
podpis

3. Wydziedziczenie z uwagi na uporczywe nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych:

Gdynia, dnia 1 marca 2020 r.
Testament
Ja, niżej podpisana Janina Iksińska (PESEL:….), wydziedziczam moją córkę Roksanę z powodu uporczywego nie dopełniania względem mnie obowiązków rodzinnych. Córka Roksana bez żadnych zapowiedzi i bez powodu nie odzywa się do mnie od 5 lat. Nic złego jej nie zrobiłam i nie mogę się pogodzić z faktem, że zostałam przez nią zapomniana. Córka nie odzywa się, nie dzwoni do mnie, nawet na święta. Nie interesuje się w ogóle moją sytuacją mimo, że potrzebuję opieki z uwagi na mój wiek. Niejednokrotnie starałam się wznowić kontakt, o czym dobrze wie chociażby moja sąsiadka Aneta przy której starałam się do niej dzwonić. Córka nie odbiera ode mnie telefonów i nie mam z nią kontaktu. Z tego powodu pozbawiam ją zachowku, a do całości spadku powołuję moją sąsiadkę Anetę Gdańską, zamieszkałą piętro wyżej nade mną tj…………
podpis

Wszystkie powyższe wzory łączy jedna rzecz – każdy wzór ma podany konkretny powód oraz konkretne sytuacje na poparcie przyczyny pozbawienia prawa do zachowku. Tylko takie sformułowanie wydziedziczenia może bowiem być uznane za skuteczne. Zwracam jednocześnie uwagę, że testament może zawierać również wyłącznie wydziedziczenie – nie trzeba koniecznie zawierać w nim oświadczenia o powołaniu kogoś do spadku.

Jeżeli potrzebujesz pomocy adwokata od spraw spadkowych w powyższym temacie, masz jakieś pytania albo najzwyczajniej chciałbyś o coś zapytać – zapraszam do kontaktu.

Maciej