Niewypłacalność, ucieczka z majątkiem to nierzadko standard jeżeli chodzi o prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce. Zresztą, tego typu sytuacje dotykają nie tylko przedsiębiorców. Każdy z nas narażony jest na nieuczciwe działanie nierzetelnego dłużnika. Najczęściej można się spotkać z sytuacjami „przepisywania” majątku na najbliższą rodzinę, bądź sprzedawania jednego lub kilku z jego składników przez zadłużone osoby. Często za bezcen.
W takich sytuacjach wierzyciel ma co najmniej kilka prawnych możliwości celem odzyskania długu i uzyskania zaspokojenia. Jedną z nich jest skarga pauliańska zwana z łacińskiego actio pauliana. Instytucja znana już w starożytnym Rzymie. Jej celem jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom czynności prawnych zawartych z pokrzywdzeniem wierzyciela przez dłużnika z osobą trzecią. Jakie są warunki do skorzystania z tej ochrony i czym tak naprawdę jest?
Skarga chroni ona sytuacje, w której nierzetelny dłużnik dokonuje czynność skutkującą jego niewypłacalnością lub pogłębiającą ten stan. Nie oszukujmy się. Bardzo często jest tak, że dłużnik ma tylko mieszkanie lub samochód i jest to jego jedyny majątek. Nierzadko dochodzi do sytuacji, w której właśnie ta jedna jedyna nieruchomość lub pojazd zostaje darowany/sprzedany, w taki sposób, że wierzyciel pozostaje bez realnej możliwości odzyskania swoich pieniędzy.
Celem roszczenia pauliańskiego jest stwierdzenie bezskuteczności takiej czynności prawnej tj. umożliwienie zaspokojenia się wierzyciela ze składnika majątku, który nie należy już do dłużnika, a jest własnością osoby trzeciej. To zaspokojenie przyjmuje formę „znoszenia egzekucji”. Oznacza to, że wierzyciel ma prawo skierować egzekucję do tego przykładowego domu/pojazdu i zlicytować ten majątek w postępowaniu egzekucyjnym, mimo że formalnie te składniki majątkowe należą do osoby innej niż dłużnik.
Przesłanki actio pauliana znajdziemy w art 527 k.c. i są one następujące:
1. Posiadanie wierzytelności
Warunkiem koniecznym dla wierzyciela do skorzystania ze skargi jest, co chyba oczywiste, posiadanie wierzytelności. Co istotne, nie musi ona być ani wymagalna, ani stwierdzona wyrokiem w dniu wniesienia pozwu (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2013 r. I CSK 323/12). Wierzytelność nie może być hipotetyczna, ale może być przyszła.
2. Dokonanie przez dłużnika czynności prawnej, która podlega zaskarżeniu
Zaskarżeniu podlega czynność prawna dłużnika z osobą trzecią. Nie musi być to zatem wyłącznie umowa sprzedaży czy też darowizna. Dłużnicy w przeróżny sposób potrafią pozbywać się majątku np. za pomocą ugody sądowej (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 15 października 1999 r. III CKN 388/98) czy też uznania powództwa, umowy zrzeczenia się prawa, a nawet poprzez uchwał organów spółek handlowych.
3. Pokrzywdzenie wierzyciela czynnością
Czynność, której dłużnik dokonuje ma nastąpić z pokrzywdzeniem wierzycieli tzn. skutkiem tej czynności będzie niewypłacalność dłużnika lub niewypłacalność w jeszcze większym stopniu. Niewypłacalność jest tutaj rozumiana jako brak możliwości wywiązania się z zobowiązań finansowych. Stan ten musi występować na moment orzekania przez sąd tj. wydawania wyroku. Okoliczność tę musi udowodnić wierzyciel.
4. Działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli
Kolejną istotną przesłanką jest działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Co istotne, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego wierzyciel ma tutaj przywilej w postaci szeregu domniemań, które sprawiają, że nie musi udowadniać pewnych okoliczności. Jeżeli bowiem dłużnik w chwili darowizny był niewypłacalny lub wskutek jej dokonania stał się niewypłacalny domniemywa się, że nastąpiło działanie ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.
Niezależnie od tego okoliczność działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela można łatwo udowodnić np. przedkładając postanowienie komornika o bezskuteczności egzekucji, które zostało odebrane przez dłużnika. Oczywiście to nie jest jedyny dowód – wszystko zależy od sytuacji i stanu faktycznego.
5. Zła wiara osoby trzeciej
Ostatnią przesłanką jest zła wiara osoby trzeciej tj. jej świadomość, że dłużnik działa w celu pokrzywdzenia wierzyciela. Wykazanie tego w procesie może być niesamowicie trudne. Wierzyciel ma jednak pewne ułatwienie. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego przyjmuje się domniemanie złej wiary os. trzeciej jeżeli pozostaje ona w bliskim stosunku (np. żona, syn, przyjaciel) lub w stałym stosunku gospodarczym (np. kontrahent) z naszym dłużnikiem.
Ponadto, jeżeli uzyskała ona korzyść bezpłatnie to wierzyciel nie musi wykazywać złej wiary osoby trzeciej. Skarga pauliańska będzie skuteczna, mimo że osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.
Termin do wytoczenia powództwa z actio pauliana to nie później niż w 5 lat od dnia dokonania czynności przez dłużnika z osobą trzecią. Termin ten jest terminem zawitym. Oznacza to, że po upływie 5 lat roszczenie ze skargi wygasa. Nie można do tego terminu zastosować również instytucji przywrócenia terminu. Sąd z urzędu powinien zbadać czy uprawniony wystąpił we właściwym terminie ze skargą. W przeciwieństwie do przedawnienia gdzie sąd bada upływ terminu wyłącznie na zarzut (chyba że roszczenie dotyczy konsumenta).
Termin ten stosuje się również niezależnie od tego, kiedy wierzyciel dowiedział się o zaskarżonej czynności. Jednym słowem – po 5 latach od momentu dokonania czynności z pokrzywdzeniem wierzyciela nie będzie można wystąpić z roszczeniem pauliańskim.
Uściślijmy – nie ma czegoś takiego jak przedawnienie roszczeń ze skargi pauliańskiej. Do skargi pauliańskiej nie stosujemy przepisów o przedawnieniu roszczeń tj. terminu 6 letniego (kiedyś 10) oraz 3 letniego dla roszczeń związanych z działalnością gospodarczą. Przy skardze pauliańskiej obowiązuje wyłacznie pięcioletni termin zawity, o którym wspominałem wyżej. Czym innym jest jednak dochodzenie roszczeń pieniężnych w tym samym procesie, co skarga pauliańska… Tutaj już stosujemy normalne terminy przedawnienia, ale to już zupełnie inna para kaloszy.
Nierzadko zdarza się, że osoba trzecia ściśle współpracuje z dłużnikiem w celu wyprowadzenia majątku. Mając świadomość narażenia się na skargę pauliańską osoba trzecia często decyduje się na zbycie uzyskanej rzeczy. Czy dalsza sprzedaż (lub inne rozporządzenie) rzeczy przekreśla automatycznie skargę pauliańską?
Niekoniecznie, chociaż na pewno utrudni to całą sprawę. Zgodnie z art. 531 § 2 k.c.:
§ 2. W wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne.
W myśl powyższego przepisu, można wytoczyć powództwo ze skargi pauliańskiej przeciwko kolejnemu nabywcy rzeczy. Warunkiem powodzenia operacji jest jednak świadomość nabywcy o okolicznościach uzasadniających powództwo ze skargi pauliańskiej lub nieodpłatne rozporządzenie. Pozywając jednak dalszego nabywcę należy pamiętać o tym, że w dalszym ciągu należy udowodnić przesłanki do wytoczenia skargi pauliańskiej wobec osoby trzeciej. To wszystko komplikuje sprawę, bo oczywiście dochodzi nam kolejna kwestia, którą należy udowodnić przed sądem.
Sprawy przeciwko dalszym nabywcom są zatem dużo trudniejsze. Istnieje jednak sposób, aby i w takiej sytuacji wyjść obronną ręką.
W przypadku dalszej sprzedaży rzeczy skutecznym, acz mało znanym sposobem (jednak trenowanym przeze mnie w praktyce) jest połącznie skargi pauliańskiej wraz z żądaniem zapłaty kwoty stanowiącej szkodę przeciwko osobie trzeciej w jednym pozwie.
Powództwo w takiej sprawie polega na założeniu, że osoba trzecia (ta z którą dłużnik dokonał czynności) mimo sprzedaży rzeczy jest w dalszym ciągu odpowiedzialna za to, że wierzyciel nie mógł zaspokoić się z majątku dłużnika. Pomimo zatem dalszego zbycia rzeczy jest on „współodpowiedzialny” za powstanie szkody. Na tej podstawie wykluła się w orzecznictwie koncepcja wg której osoba ta może odpowiadać wobec wierzyciela za szkodę na podstawie zasad ogólnych lub przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Uwaga: piszę to w ramach ciekawostki. Powyższy sposób to raczej wchodzenie na prawniczy Mount Everest i nie rekomenduję samodzielnego formułowania pozwu w oparciu o powyższe. Zapytaj swojego adwokata lub prawnika o taką możliwość jeżeli w Twojej sprawie doszło do dalszego zbycia rzeczy. Wiem natomiast jedno – skarga pauliańska i żądanie zapłaty w jednym pozwie ma sens.
W sprawach ze skargi pauliańskiej kwestia wartości przedmiotu sporu nie jest jednolicie ujmowana w orzecznictwie.
Kierunki są zasadniczo dwa. Zgodnie z pierwszym z nich wartość przedmiotu sporu = wierzytelność powoda wraz z odsetkami za czas poprzedzający wniesienie pozwu.
Druga z opcji to wskazana wyżej wierzytelność powoda wraz z odsetkami za czas poprzedzający wniesienie pozwu lub wartość tego, co na skutek zaskarżonej czynności z majątku dłużnika wyszło lub do niego nie weszło – w zależności od tego która z tych wartości jest niższa.
W mojej ocenie korzystniejsza jest opcja druga. Daje bowiem możliwość wyboru mniejszej wartości spośród wymienionych możliwości. A wartość przedmiotu sporu oczywiście wpływa na wysokość opłaty sądowej. Warto zatem, z punktu widzenia powoda, aby WPS był jak najmniejszy.
Skarga pauliańska w praktyce realizowana jest przeważnie w formie powództwa osoby uprawnionej tj. wierzyciela przeciwko osobie trzeciej – tej, która uzyskała korzyść od dłużnika. Jak pisałem wcześniej, jeżeli rzecz została zbyta przez osobę trzecią dalej to możliwe jest pozwanie osoby czwartej natomiast będzie to wymagało wykazania przez wierzyciela dodatkowych przesłanek.
Kolejna rzecz z praktyki to prawidłowe sformułowanie petitum pozwu o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną. Chodzi tutaj przede wszystkim o skonkretyzowanie i określenie wierzytelności w treści pozwu, najlepiej w treści żądania.
Z utrwalonego już orzecznictwa wynika bowiem, że: „Koniecznym warunkiem skuteczności wyroku wydanego na podstawie art. 527 KC jest określenie w sentencji tego wyroku wierzytelności, której ochronie ma on służyć.” (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 20 lutego 2015 r. V CSK 305/14).
Właściwość sądu w sprawie skargi ustala się wg zasad ogólnych tj. wg miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego . Pozwanym zaś, jak już wcześniej wspominałem jest osoba trzecia tj. osoba, z którą dłużnik dokonał zaskarżonej czynności. Pozwanym może być spółka – dlatego pozew może nastąpić również przed sąd siedziby tego podmiotu. Powództwo można wytoczyć również przeciwko tzw. osobie czwartej lub dalszej, jeżeli nastąpiło dalsze zbycie tej rzeczy. Wtedy sądem właściwym będzie oczywiście miejsce zamieszkania tej osoby/siedziba tego podmiotu.
Poniżej podaję przykładowy wzór pozwu w sprawie skargi pauliańskiej. Ostrzegam, jednak że tego typu sprawy są bardzo ciężkie i wymagają bardzo dużej drobiazgowości. Nie polecam korzystać samemu z poniższego wzoru i nie polecam samemu, bez adwokata występować w sprawie przed sądem. Poniższy wzór jest bardzo podstawowy i uniwersalny. Nie uwzględnia indywidualnych żądań i nie uwzględnia np. możliwości zabezpieczenia roszczenia (co jest w mojej ocenie całkiem zasadne przy tego typu postępowaniu). Chcę natomiast pokazać nim, jak powinno wyglądać prawidłowo sformułowane petitum (tj. żądanie) pozwu.
Gdynia, dnia 13 marca 2021 r.
Sąd Rejonowy w ………….
I Wydział Cywilny
……….., 00-000 ………..Powód: ……….. (PESEL:…..)
adres zam:
Pozwany: ………
adres zam:
wartość przedmiotu sporu: ……………….. (słownie:…………….)
Pozew o żądanie uznania za bezskuteczną czynność prawną
Wnoszę o:
I. uznanie za bezskuteczną wobec powoda czynność prawną w postaci zawartej pomiędzy dłużnikiem ………… a pozwanym …………………. w dniu ……….. przed notariuszem umowy darowizny nieruchomości położonej w …………. dla której Sąd Rejonowy w ……… Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr ……………………, celem zaspokojenia w trybie egzekucji wierzytelności powoda przeciwko dłużnikowi ……………….. tj. wierzytelności pieniężnej w kwocie …………. zł (słownie: ………………….) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od ……………………………… do dnia zapłaty oraz kosztami sądowymi w kwocie ……………… i kosztami zastępstwa procesowego w kwocie ……………. zł, która to wierzytelność stwierdzona jest nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym wydanym przez Sąd Rejonowy w ………………………… w dniu ……………………..w sprawie o sygnaturze akt ………………………..zaopatrzonym w klauzulę wykonalności z dnia …………..
II. przeprowadzenie dowodu z ……………….. na fakt: ………………………
III. zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych
Strony podjęły próbę innego pozasądowego sposobu zakończenia sporu jednakże nie przyniosły one rezultatu.
Uzasadnienie
……………………………
_______________
podpis
Załączniki: 1. odpis pozwu wraz z załącznikami, 2. dowód uiszczenia opłaty od pozwu 3…………….
Spory w sprawach ze skargi pauliańskiej są niezwykle skomplikowane ze względu na specyficzny trójkąt powiązań między wierzycielem, dłużnikiem, a osobą trzecią. Z tego powodu niezwykle ciężko sformułować uniwersalną poradę i odpowiedzieć na pytanie – jak się bronić?
Wskazówkę odnośnie tego jak może się bronić daje tzw. osobie trzeciej kodeks cywilny w art 533 kc. Osoba trzecia może: „zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika.”
Zakładam, że jeżeli trafiłeś tutaj to raczej nie interesuje Cię zapłata na rzecz wierzyciela. Znam kilka ciekawych sposobów na obronę. Wolę, jednak pozostawić je dla siebie i dla swoich klientów – konkurencja również czyta blogi.
Niezależnie jednak od tego skąd jesteś (czy to Gdynia, Gdańsk czy Warszawa), kim jesteś w tej układance (dłużnik, wierzyciel, osoba trzecia) – mogę Ci pomóc. Wiedząc jak wielkie znaczenie mają detale w tego typu sprawach zawsze omawiamy z klientem wszelkie szczegóły oraz okoliczności, które miały miejsce w związku z zawartymi umowami. Spór sądowy oczywiście jest również ostatecznością, gdyż jako adwokat wychodzę z założenia, że najkorzystniej dla stron będzie jeżeli rozwiążemy sprawę polubownie i zdusimy spór już w zarodku.
Kancelaria, którą prowadzę posiada bogate doświadczenie w sprawach o uznanie za bezskuteczność czynność prawną. Były to tematy zarówno te proste, jak i skomplikowane, gdzie dłużnik w porozumieniu z osobą trzecią dokonał czynności, a następnie osoba trzecia dokonywała szeregu czynności (w tym poprzez kontrolowane przez siebie spółki) prawnych z kolejnymi osobami.
Zapraszam do kontaktu i do współpracy wszelkie osoby potrzebujące pomocy w tym temacie.
Chciałbyś samodzielnie rozliczyć podatek od handlu walutami wirtualnymi w 2024, ale nie wiesz jak? Zapraszam…
Warunkowe umorzenie postępowania karnego jest środkiem polegającym na odstąpieniu od skazania i ukarania sprawcy uznanego…
Jako adwokat od spraw gospodarczych często mam do czynienia z pytaniami dotyczącymi ciekawej instytucji jaką…
Odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - na czym polega?
Jak powszechnie wiadomo, skazani na odbycie bezwzględnej kary pozbawienia wolności odizolowani są od otaczającego świata…
Wydziedziczenie - jak się przed nim bronić, co to właściwie jest i jakie są jego…