W dniu 8.03.2021 r. pojawiło się uzasadnienie uchwały III CZP 11/20. Treść uchwały i uzasadnienia do pobrania tutaj: Uchwała SN III CZP 11/20 wraz z uzasadnieniem

Jako adwokat od spraw frankowych z uzasadnienia wyłapałem kilka ciekawych smaczków:

(…) w razie nieważności umowy kredytu dokonywane przez niedoszłego kredytobiorcę płatności, mające stanowić spłatę wykorzystanego kredytu, są świadczeniami nienależnymi, podobnie jak świadczeniem nienależnym jest w takiej sytuacji wypłata środków pieniężnych przez bank. Zgodnie zaś z art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. świadczenia nienależne podlegają zwrotowi. Proste zastosowanie tej reguły prowadzi do wniosku, że między bankiem a niedoszłym kredytobiorcą powstają wówczas różne zobowiązania restytucyjne: zobowiązanie niedoszłego kredytobiorcy do zwrotu wykorzystanych środków pieniężnych oraz zobowiązania banku do zwrotu uiszczonych płatności. Przepisy art. 410 i n. k.c. nie zawierają żadnej odrębnej regulacji, która wskazywałaby na jakąkolwiek zależność tych zobowiązań, w szczególności odwzorowującą zamierzony przez strony związek między obowiązkami mającymi wynikać z umowy kredytu (choćby na wzór art. 495 k.c.). Jedynie z art. 497 w związku z art. 496 k.c. wynika, że jeżeli wskutek nieważności umowy wzajemnej strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Zasadnicze milczenie ustawodawcy sugeruje, a art. 497 w związku z art. 496 k.c. sugestię tę wzmacnia, że nawet w przypadku nieważności umowy wzajemnej zobowiązania stron do zwrotu otrzymanych nienależnie świadczeń są co do zasady od siebie niezależne, co odpowiada aprobowanej w doktrynie i przez Sąd Najwyższy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, Glosa 2020, nr 4, s. 67) teorii dwóch kondykcji (…)

Powyższy cytat to w zasadzie clue całego sporu. Nie ma przepisu mówiącego o tym, że można zastosować teorię salda = brak podstaw do jej zastosowania. Roszczenia stron są od siebie niezależne.

Zagrożeniom związanym z niewypłacalnością jednego z obustronnie wzbogaconych zapobiega w znacznej mierze przewidziane w art. 497 w związku z art. 496 k.c. prawo zatrzymania otrzymanego świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Wbrew pozorom możliwości skorzystania z tego prawa (co wymaga złożenia oświadczenia woli) nie przekreśla stwierdzenie, że w zakresie, w jakim spłaty kredytu stanowią jedynie zwrot kapitału (bez odsetek), nie mogą być traktowane jako świadczenie wzajemne względem oddania przez bank tego kapitału do dyspozycji kredytobiorcy (jest nim zobowiązanie kredytobiorcy do zapłacenia oprocentowania i prowizji – por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2014 r., IV CSK 440/13, niepubl., z dnia 7 marca 2017 r., II CSK 281/16, Glosa 2018, nr 2, s. 74). Nasuwa się bowiem myśl, że z punktu widzenia art. 497 w związku z art. 496 k.c. obowiązek zwrotu wykorzystanego kapitału jest – w relacji do obowiązku oddania środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy – czymś więcej niż zobowiązaniem do świadczenia wzajemnego (ma charakter bardziej podstawowy niż obowiązek zapłaty oprocentowania czy wynagrodzenia), a nie czymś mniej, co uzasadnia zastosowanie tego przepisu także w tym przypadku (w celu zabezpieczenia roszczenia restytucyjnego banku) z odwołaniem do rozumowania a minori ad maius.

W tym miejscu Sąd Najwyższy jednoznacznie opowiada się za możliwością zastosowania przez bank prawa do zatrzymania otrzymanego świadczenia dopóki kredytobiorca nie zaoferuje swojego świadczenia. Gwoli wyjaśnienia, do tej pory niektórzy kredytobiorcy, którzy pozywali bank o zwrot wszystkich rat napotykali na zarzut banku – skorzystania z prawa do zatrzymania. W kontrze zaś kredytobiorcy (a w zasadzie ich prawnicy) podnosili argument, że prawa zatrzymania nie można zastosować w tej sytuacji z uwagi na to, że ewentualny zwrot kapitału nie jest świadczeniem wzajemnym. Powyższe zostało przez Sąd Najwyższy ocenione jednoznacznie i wg SN banki mogą skorzystać z prawa do zatrzymania.

W dalszej części uzasadnienia SN opowiedział się pozytywnie za możliwością skorzystania przez bank z zarzutu potrącenia. 

Jednocześnie Sąd Najwyższy wypowiedział się dość wyraźnie również w kwestii przedawnienia roszczeń konsumentów o zwrot świadczenia nienależnego w wyniku upadku umowy kredytu frankowego, ale również (tym razem nieśmiało i mało stanowczo) w kwestii przedawnienia analogicznego roszczenia banku. Sąd Najwyższy wskazał, że: 

(…) termin przedawnienia roszczeń o zwrot nienależnie spełnionych świadczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę-konsumenta wiążącej (świadomej, wyraźnej i swobodnej) decyzji w tym względzie. Dopiero bowiem wtedy można przyjąć, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny (na pewne podobieństwo przypadku do condictio causa finita), a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia (por. art. 120 § 1 zd. 1 k.c.). Oznacza to w szczególności, że kredytobiorca-konsument nie może zakładać, iż roszczenie banku uległo przedawnieniu w terminie liczonym tak,
jakby wezwanie do zwrotu udostępnionego kredytu było możliwe już w dniu jego udostępnienia (art. 120 § 1 zd. 2 k.c.).

Termin przedawnienia dla kredytobiorcy liczymy zatem od podjęcia przez niego decyzji o zwrot świadczenia nienależnego. W mojej ocenie będzie ten czas liczony od momentu skierowania do banku wezwania do zapłaty. Jednocześnie SN podkreslił, że termin przedawnienie roszczeń banku z całą pewnością nie będzie liczony od momentu uruchomienia kredytu. Zabrakło w mojej ocenie tutaj jasnego i kategorycznego stwierdzenia od kiedy zatem należy liczyć ten termin.