Spis treści
Śmierć bliskiej oprócz bólu i cierpienia związanego z odejściem, niewątpliwie niesie ze sobą również wiele obowiązków ze strony prawnej, których musi dopilnować spadkobierca. Głównymi obowiązkami związanymi ze śmiercią krewnego jest przede wszystkim przyjęcie lub odrzucenie spadku. W rzeczywistości nieczęsto zdarza się, aby występował wyłącznie jeden spadkobierca. Wówczas, w zależności oczywiście od majętności spadkodawcy, często mamy do czynienia z tzw. działem spadku.
Wszelkie sprawy rozwiązuje się znacznie szybciej jeżeli wszyscy są zgodni i przyjaźnie nastawieni. Niestety, w mojej adwokackiej pracy jest to rzadkość…. Wtedy czas na rozwiązania ostateczne.
Dział spadku w sądzie to nowy wpis z cyklu „Adwokat Gdynia sprawy spadkowe – kompendium wiedzy”. W tym wpisie dowiesz się o najważniejszych zagadnieniach tej instytucji prawa spadkowego.
Co to jest dział spadku?
Dział spadku to nic innego jak zniesienie wspólności majątku spadkowego między spadkobiercami. W wyniku spadku bardzo często dochodzi do tego, że majątek np. nieruchomość, którą posiada jedna osoba, nagle przypada kilku różnym osobom. Dział spadku to instytucja która ma na celu wskazanie, jakie przedmioty lub prawa będą nabyte przez konkretne osoby dziedziczące po zmarłym.
Co istotne – istotą postępowania działowego jest dzielenie majątku. Oznacza to, że wyłącznie aktywa (ruchomości, nieruchomości, prawa etc) będą dzielone. Długi nie podlegają pod procedowanie.
Warto wskazać, że dział spadku może odbyć się dwojako. Jeśli spadkobiercy są zgodni co do sukcesji określonych składników majątku to dział spadku można przeprowadzić w drodze umowy. Z kolei, jeśli rodzina spadkodawcy nie może dojść do porozumienia w przedmiocie działu, niezbędnym będzie wkroczenie na drogę sądową.
W jaki sposób można podzielić spadek w sądzie?
To w jaki sposób można podzielić spadek w sądzie wynika z przepisów kodeksu cywilnego dotyczących zniesienia współwłasności. Zasadniczo są trzy opcje:
- Podział rzeczy – o ile można w ogóle podzielić rzecz i o ile podział nie będzie sprzeczny z przepisami ustawy, społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości
- Przyznanie jednemu ze współwłaścicieli rzeczy na własność – może się to odbyć z obowiązkiem spłaty na rzecz pozostałych
- Sprzedaż rzeczy wg przepisów kpc tj. sprzedaż na licytacji komorniczej. Zdecydowanie najgorsza opcja z uwagi na duże koszty.
Sąd co do zasady związany jest żądaniem co do sposobu działu w postępowaniu sądowym. Może on jednak zaoponować przeciw zaproponowanemu sposobowi jeżeli sprzeciwia się to prawu, zasadom współżycia społecznego, lub narusza w sposób rażący interes osób uprawnionych.
Czy sądowy dział spadku jest konieczny?
Odpowiadając krótko: dział spadku nie jest konieczny. Nie istnieje żaden przepis , który nakazywałby dokonania podziału majątku po zmarłym. Stan współwłasności może więc trwać tak długo, jak tylko zechcą tego spadkobiercy. Dziedziczący współwłaściciele nie podlegają więc żadnemu terminowi, który wskazywałby czas na dokonanie podziału schedy po zmarłym.
Inną sprawą jest to, że prawo własności to nie tylko prawa, ale również obowiązki. Jako współwłaściciel rzeczy możesz z niej korzystać, ale powinieneś również np. partycypować w kosztach jej utrzymania. Jest to jeden z powodów dla których współspadkobiercy decydują się na postępowanie działowe.
Dział spadku i zniesienie współwłasności
Powszechnie wśród społeczeństwa panuje mylne przekonanie, że dział spadku jest równoznaczny ze zniesieniem współwłasności określonych przedmiotów wchodzących w skład spadku. Jest to błędne myślenie od strony czysto teoretycznej.
Owszem podczas działu spadku dochodzi do zniesienia współwłasności, lecz jest to zniesienie wspólności majątku spadkowego i wszelkich praw z nimi związanych. Najprościej powiedzieć więc, że dział spadku dotyczy podziału ogółu uprawnień wynikających z majątku spadkowego, a zniesienie współwłasności to po prostu podział udziałów w konkretnym przedmiocie po zmarłym.
Zatem, w sytuacji, kiedy ogół przedmiotów wchodzi w skład spadku, a wspólność np. nieruchomości wynika jedynie z tytułu dziedziczenia, należy dokonać działu spadku. Oczywiście efektem działu spadku będzie również zniesienie wspólności majątku.
Jeśli zaś wspólność wynikać będzie z innego tytułu niż dziedziczenie (np. sytuacja dwóch braci współwłaścicieli którzy posiadają po 1/2 nieruchomości) należy złożyć wniosek o zniesienie współwłasności.
Powyższe rozważania są oczywiście czysto teoretyczne i może nazbyt formalne. Istotą działu spadku jest bowiem jednak to, że stan „współwłasności spadku” znika.
Sądowy dział spadku bez zniesienia współwłasności - czy jest to możliwe?
Czy możliwe zatem jest przeprowadzenie ‘’czystego’’ działu spadku bez zniesienia współwłasności?
Działem spadku nazywamy zniesienie wspólności majątku spadkowego. Wedle więc przyjętej definicji, sądowy dział spadku nie może odbyć się bez takowego podziału. Jego istotą jest bowiem ustanie stanu „wspólności spadku”.
Czy jest możliwy częściowy dział spadku w sądzie?
Częściowy dział spadku w sądzie jest możliwy co do zasady. Na czym to polega? Częściowy dział ma sens w sytuacji, kiedy spadkobiercy są np. zgodni co części elementów masy spadkowej, a nie ma zgody co do pozostałej części.
Zazwyczaj sądy niechętnie podchodzą do częściowego działu spadku. W myśl bowiem przepisów postępowanie działowe powinno dotyczyć całości spadku. Tylko z ważnych powodów może obejmować część.
W orzecznictwie wskazuje się, że ,,niewątpliwie takim ważnym powodem mogą być spory dotyczące własności niektórych rzeczy lub uprawnień spadkodawcy wchodzących do spadku. […] Za wystarczająco ważny powód bywa w praktyce uważane złożenie przez wszystkich spadkobierców zgodnego wniosku o dokonanie częściowego działu spadku’’ – Postanowienie Sądu Rejonowego w Szczytnie z dnia 19 czerwca 2018 r., sygn. I Ns 180/17 (LEX nr 2519116)
Co istotne, częściowy dział spadku może wynikać również z tego, że nie wszystkie składniki majątku spadkowego były znane spadkobiercom podczas działu. Wówczas należy wszcząć tzw. postępowanie uzupełniające.
Ile trwa dział spadku w sądzie?
Ile trwa dział spadku w sądzie? Odpowiedź typowo prawnicza może być tylko jedna – to zależy. Długość postępowania działowego może trwać średnio od kilku miesięcy do kilku lat. Czas procedowania sprawy zależy od stopnia zawiłości sprawy. Co mam przez to na myśli? Chociażby takie elementy jak m.in. ilość uczestników w sprawie, ilość oraz rodzaj składników majątku, ich wycena, kwestia ewentualnego rozliczenia nakładów i ich wyceny.
Dział spadku w najgorszym przypadku może być długą, wieloletnią i złożoną procedurą, zwłaszcza jeśli spadkobiercy nie mogą wypracować porozumienia. W takich przypadkach nieoceniona jest pomoc profesjonalnego adwokata, który jest w stanie ocenić rzetelnie sprawę i wskazać najlepsze rozwiązanie dla swojego klienta, które usprawni ogół podejmowanych działań.
Sprzedaż nieruchomości nabytej w drodze działu spadku
Jeżeli przedmiotem działu spadku jest nieruchomość zazwyczaj trafia ona w ręce jednego ze spadkobierców. Następnie nierzadko zdarza się tak, że nieruchomość trafia po prostu na rynek.
Warto wiedzieć, że sprzedaż nieruchomości nabytej w drodze działu może rodzić w świetle prawa obowiązek podatkowy.
Jeżeli chodzi o podatek dochodowy sytuacja ma się następująco. Spadkobierca, który nabył na wyłączną własność nieruchomość i chce ją zbyć, nie będzie obowiązany do zapłaty podatku dochodowego w części przypadającej na nabycie w drodze spadku. Warunkiem jest jednak to, aby odpłatne zbycie nieruchomości nastąpiło po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie przez spadkodawcę (uwaga – spadkodawcę) nieruchomości.
W części przypadającej ponad nabycie w drodze spadku – uniknięcie zapłaty podatku dochodowego będzie możliwe jeżeli zbycie nastąpi po upływie 5 lat od działu spadku licząc od końca roku kalendarzowego.
Przykład: Pan Jan oraz jego dwie siostry otrzymały w spadku nieruchomość w roku 2018. Udział pana Jana w spadku wynosi zatem 1/3. W tej części nie zapłaci on podatku dochodowego jak będzie chciał sprzedać od razu nieruchomość. Ale tylko jeżeli osoba po której dziedziczył nabyła tę nieruchomość co najmniej 5 lat temu. Jeżeli w wyniku działu spadku Pan Jan otrzyma pozostałą część nieruchomości to, aby uniknąć podatku dochodowego będzie musiał poczekać ze sprzedażą 5 lat od momentu działu spadku (licząc od końca roku kalendarzowego).
Powyższe zostało potwierdzone chociażby w stanowisku Dyrektora Izby Skarbowej interpretacja indywidualna 0112-KDIL2-1.4011.1191.2021.3.MB z dnia 22 marca 2022 r.
Kto ponosi koszty działu spadku w sądzie?
Postępowanie o dział spadku należy do grupy postępowań nieprocesowych, w związku z czym każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie. Jednakże w zależności od stopnia zainteresowania udziałem w sprawie, sąd może zasądzić zwrot kosztów od jednego uczestnika lub stosunkowo rozdzielić ten obowiązek.
Dla przykładu osoba, która nie wykazuje żadnego interesu prawnego, nie uczestniczy w dziale spadku, nie powinna zostać obarczona kosztami z tego właśnie względu. Przywołując odwrotną sytuację, kiedy wnioskodawca i uczestnicy są zainteresowani i zgodni co do samego działu spadku, lecz nie co do wartości np. nieruchomości wchodzącej w skład spadku, koszty ustalenia wartości w oparciu o opinię biegłego zostaną podzielone równo na wszystkich.
Wnioskodawca – osoba składająca wniosek o dział spadku obowiązana jest do opłaty stałej od pisma procesowego w wysokości 500 zł. Opłata ta może jednak ulec zmniejszeniu o połowę do 300 zł, jeśli wniosek zawierać będzie zgodny projekt spadkobierców podziału spadku.
Ponadto, jeśli twój wniosek oprócz działu spadku dodatkowo dotyczyć będzie zniesienia współwłasności, opłata stała wynosić będzie 1000 zł i analogicznie, jeśli spadkobiercy przedstawią zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, sąd pobierze opłatę w wysokości 600 zł.
Sądowy dział spadku a koszty adwokata
Koszty zastępstwa procesowego, czyli koszty związane z wynagrodzeniem adwokata, co do zasady ponoszone są przez strony w związku ze swym udziałem w sprawie. Jednakże nie oznacza to, że każdorazowo osoba decydująca się na pomoc adwokata zostanie obarczona przez sąd kosztami zastępstwa. W ramach wyjątku w sytuacji sprzecznych interesów prawnych, a przede wszystkim działania niewłaściwego i niesumiennego przez uczestnika, sąd może orzec w sposób odmienny od wyżej wspomnianej zasady.
Sądowy dział spadku może sporo kosztować. Wszystko bowiem zależy od stopnia skomplikowania sprawy, od tego co wchodzi w skład majątku spadkowego i przede wszystkim tego ile postępowanie może trwać. Generalnie przyjmuje się, że dział spadku może kosztować u adwokata kilka lub nawet kilkadziesiąt tysięcy złotych.
Dział spadku Gdynia Gdańsk Sopot – pomoc adwokata od spraw spadkowych
W sprawach spadkowych, zwłaszcza o dział spadku liczy się precyzja oraz wypracowanie rozwiązania najkorzystniejszego dla klienta, gdyż w grę wchodzą często niemałe korzyści majątkowe. Jeśli liczy się dla Ciebie doświadczenie, wynegocjowanie jak najlepszych warunków, a także sprawne oraz pewne podejmowanie kroków zachęcam do powierzenia swojej sprawy Kancelarii Adwokackiej adwokata Macieja Wieczorkowskiego. Gdynia, Gdańsk, Sopot – to lokalizacje, z których pochodzą osoby korzystające z moich usług
Zapraszam również do moich pozostałych wpisów w temacie spadków: