Wyrok TSUE z dnia 29.04.2021 (C-19/20) – komentarz adwokata

Wyrok TSUE z dnia 29.04.2021 (C-19/20) - komentarz adwokata

W dniu dzisiejszym Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał ważny, wydawałoby się, wyrok dla frankowiczów. TSUE w sprawie C-19/20 miał ustosunkować się do pytań prejudycjalnych Sądu Okręgowego w Gdańsku, który rozpoznawał sprawę kredytu frankowego i roszczeń frankowiczów skierowanych przeciwko poprzednikowi prawnemu Banku BPH (GE Money Bank). Czy ten wyrok coś zmienił?

Wyrok TSUE C-19/20 z dnia 29.04.2021 - stan faktyczny

Wyrok TSUE C-19/20 został wydany w oparciu o sprawę rozpoznawaną przez SO w Gdańsku. Spór sądowy dotyczył kredytobiorców, którzy w 2008 r. jako konsumenci, umowę kredytu hipotecznego z GE Money Bank na 30 lat. Umowa, wg twierdzeń powodów, była zawierana na standardowym wówczas wzorze stosowanym przez bank zawierającym niedozwolone klauzule umowne. Kredyt był wyrażony w złotych polskich, ale indeksowany był do CHF. Powodowie zostali poinformowani ryzyku możliwych wahań kursu franka szwajcarskiego. Zgodnie z postanowieniami umowy saldo kredytu oraz spłaty rat odbywały się w PLN, ale miały one być obliczane na podstawie kursu kupna/sprzedaży waluty CHF ustalonego w tabeli kursów średnich przez NBP, ale powiększonych o marżę kupna/ sprzedaży Banku. Takie postanowienie umowne oczywiście dawało bankowi możliwość jednostronnego ustalenia wysokości zobowiązania kredytobiorców i to było główną kością sporu oraz przedmiotem pytań do TSUE.

W 2011 r. strony podpisały aneks do tej kontraktu, który zawierał:

1. sposób wyliczenia marży Banku BPH.

2. postanowienia dotyczące uprawnienia przez kredytobiorców do spłaty kredytu również w CHF w tym umożliwiające zakup waluty na wolnym rynku (tzw. postanowienia związane z ustawą antyspreadową)

Kredytobiorcy w pozwie domagali się stwierdzenia nieważności umowy kredytu frankowego i zwrotu wszystkich kwot uiszczonych tytułem rat kapitałowo-odsetkowych i opłat związanych z tą umową.

Wyrok TSUE C-19/20 - pytania Sądu Okręgowego w Gdańsku

Na kanwie powyższego stanu faktycznego Sąd Okręgowy w Gdańsku skierował do TSUE pytania prejudycjalne, na które odpowiedź była przedmiotem wyroku wydanego w dniu dzisiejszym. Gwoli wyjaśnienia – sądy polskie mogą stosować takie pytania do Trybunału, albowiem dyrektywa 93/13/EWG została inkorporowana do polskiego porządku prawnego. Sąd może zatem zapytać TSUE o wykładnię tych przepisów na podstawie konkretnego stanu faktycznego.

SO w Gdańsku zapytał o to:

1. Czy w świetle przepisów dyrektywy 93/13/EWG Sąd krajowy ma obowiązek stwierdzenia nieuczciwości warunku umowy zawartej z konsumentem także wówczas, gdy w dacie orzekania na skutek dokonanej przez strony w formie aneksu zmiany treści umowy warunek został zmieniony tak, że nie ma charakteru nieuczciwego, a stwierdzenie nieuczciwości warunku w jego pierwotnym brzmieniu może skutkować upadkiem (unieważnieniem) całej umowy? – warto bowiem wskazać, że początkowo nieuczciwe postanowienie umowne zostało następnie zmienione aneksem.

2. Czy w świetle przepisów dyrektywy Sąd krajowy ma uprawnienie do stwierdzenia nieuczciwości tylko niektórych elementów warunku umownego dotyczącego ustalanego przez bank kursu wymiany waluty, do której indeksowany jest udzielony konsumentowi kredyt (tak jak w postępowaniu głównym), tj. przez eliminację zapisu dotyczącego ustalanej jednostronnie i w niejasny sposób marży banku będącej składową kursu wymiany, a pozostawienie jednoznacznego postanowienia odnoszącego się do średniego kursu banku centralnego (Narodowego Banku Polskiego), co nie rodzi potrzeby zastąpienia wyeliminowanej treści jakimkolwiek przepisem prawa, a skutkować będzie przywróceniem rzeczywistej równowagi pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, choć zmieni istotę zapisu dotyczącego spełnienia świadczenia przez konsumenta, z korzyścią dla niego?

3. Czy postanowienia dyrektywy należy rozumieć w ten sposób, że nawet w sytuacji wprowadzenia przez ustawodawcę krajowego środków zapewniających zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków umownych, takich jak badane w postępowaniu głównym, poprzez wprowadzenie przepisów nakładających na banki obowiązek szczegółowego określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest kwota kredytu, rat kapitałowo‑odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu, interes publiczny sprzeciwia się stwierdzeniu nieuczciwości tylko niektórych elementów warunku umownego w sposób opisany w pytaniu drugim?

4. Czy brak obowiązywania umowy jako rezultat wyłączenia nieuczciwych warunków umownych należy rozumieć w ten sposób, że jest to sankcja, która może nastąpić jako rezultat konstytutywnego orzeczenia sądu wydanego na wyraźne żądanie konsumenta, z konsekwencjami od momentu zawarcia umowy, tj. ex tunc, a roszczenia restytucyjne konsumenta i przedsiębiorcy stają się wymagalne wraz z uprawomocnieniem się wyroku?

5. Czy Sąd krajowy ma obowiązek informowania konsumenta, który zgłosił żądanie stwierdzenia nieważności umowy w związku z eliminacją warunków nieuczciwych, o skutkach prawnych takiego rozstrzygnięcia, w tym także o możliwych roszczeniach restytucyjnych przedsiębiorcy (banku), nawet nie zgłoszonych w danym postępowaniu, a także takich, których zasadność nie jest jednoznacznie przesądzona, nawet w sytuacji, gdy konsument jest reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika?

Wyrok TSUE C-19/20 z dnia 29.04.2021 wraz z uzasadnieniem

W odpowiedzi na powyższe pytania w dniu dzisiejszym Trybunał wydał orzeczenie. Treść orzeczenia wraz z uzasadnieniem do pobrania poniżej.

Wyrok TSUE w sprawie C-19 20 z dnia 29.04.2021 r.

Trybunał orzekł, że:

1) Wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy dokonywać w ten sposób, że sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Takie stwierdzenie pociąga za sobą przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument w braku warunku, którego nieuczciwy charakter zostałby stwierdzony, chyba że konsument poprzez zmianę nieuczciwego warunku zrezygnował z takiego przywrócenia w drodze wolnej i świadomej zgody, czego zbadanie należy do sądu krajowego. Jednakże z przepisu tego nie wynika, że stwierdzenie nieuczciwego charakteru pierwotnego warunku umownego miałoby co do zasady skutek w postaci unieważnienia umowy, jeśli zmiana tego warunku pozwala na przywrócenie równowagi między obowiązkami i prawami tych stron wynikającymi z umowy i na usunięcie wady obciążającej ten warunek.
2) Wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że z jednej strony nie stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w wypadku gdy zniechęcający cel tej dyrektywy jest realizowany przez krajowe przepisy ustawowe regulujące korzystanie z niego, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru. Z drugiej strony, przepisy te stoją na przeszkodzie temu, by sąd odsyłający usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty, czego zbadanie należy do tego sądu.
3)Wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem podlegają przepisom prawa krajowego, przy czym kwestia utrzymywania się w mocy takiej umowy powinna być oceniana z urzędu przez sąd krajowy zgodnie z obiektywnym podejściem na podstawie tych przepisów.
4) Wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy dokonywać w ten sposób, że do sądu krajowego, który stwierdza nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem, należy poinformowanie konsumenta, w ramach krajowych norm proceduralnych i w następstwie kontradyktoryjnej debaty, o konsekwencjach prawnych, jakie może pociągnąć za sobą stwierdzenie nieważności takiej umowy, niezależnie od tego, czy konsument jest reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika.

Na uwagę zasługuje odpowiedź na pytanie nr 2 gdzie Trybunał wprost napisał, że:

(…) przepisy dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie temu, żeby uznany za nieuczciwy warunek został częściowo utrzymany w mocy poprzez usunięcie elementów przesądzających o jego nieuczciwym charakterze, w przypadku gdyby to usunięcie sprowadzało się do mającej wpływ na istotę tych warunków zmiany ich treści (wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C‑70/17 i C‑179/17, EU:C:2019:250, pkt 64).

Sąd Okręgowy w Gdańsku wskazał bowiem, że usunięcie wyłącznie części klauzuli (czyli w tym przypadku elementu dotyczącego marży) spowoduje zmianę istoty klauzuli. To jest z kolei niedopuszczalne i zdaniem TSUE możliwe byłoby jego usunięcie gdyby stanowił „zobowiązanie umowne odrębne od innych postanowień umownych, które mogłoby być przedmiotem zindywidualizowanego badania jego nieuczciwego charakteru”

Maciej